Tìm hiểu về Hoa Xoan - màu tím thân thương

Tìm hiểu về Hoa Xoan - màu tím thân thương

Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
​

Đó là những câu thơ trong bài Mưa Xuân của tác giả Nguyễn Bính, Hoa xoan loài hoa quen thuộc ở các vùng quê Việt Nam với đặc tính dễ trồng thích nghi với môi trường lạnh giá của Miền Bắc Việt Nam, nên hoa xoan còn có những tên gọi khác như: Hoa sầu đông, hoa thầu đâu, quê tôi gọi là hoa sầu đâu… Với tên gọi khoa học là Melia azedarach được xuất phát từ Ấn Độ, miền nam Trung Quốc và Australia. Và đã được du nhập vào Việt Nam trong nhiều năm về trước và được phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam nhờ đặc tính hạt rơi xuống mọc lên tự nhiên, hoặc được người dân đào lên trồng ngoài ngõ, ngoài bờ ao hay góc ruộng, ven đường đi… Cây xoan dẻo dai, chất phác, khỏe khoắn mộc mạc như người dân quê một nắng hai sương.


Hoa xoan

Tên và danh pháp của Hoa Xoan:

Cây xoan hay xoan ta, xoan nhà, xoan trắng, sầu đông, thầu đâu, (danh pháp hai phần: Melia azedarach; đồng nghĩa M. australis, M. japonica, M. sempervivens), là một loài cây thân gỗ lá sớm rụng thuộc họ Xoan (Meliaceae), có nguồn gốc ở Ấn Độ, miền nam Trung Quốc và Australia.

Cây này tiếng Anh gọi là Chinaberry, Bead tree, Persian lilac (đinh hương Ba Tư), White cedar (tuyết tùng trắng) và một vài tên gọi khác. Tại Nam Phi người ta gọi nhầm nó là Syringa, nhưng đúng ra đó là tên gọi của các loài đinh hương.

Chi Melia bao gồm 4 loài khác nữa, có mặt trong khu vực đông nam châu Á tới miền bắc châu Úc. Tất cả chúng đều là cây thân gỗ nhỏ, thay lá hàng năm.

Tôi vẫn còn nhớ những chùm hoa xoan trắng xóa khoe mình trong thời tiết sang xuân với những hạt mưa bay bay, Thoát khỏi những ngày lạnh giá khi cây phải nghiêng mình trút hồn qua lá để chống chọi với mùa đông, cành xoan khẳng khiu trơ trụi giữa trời xám ngắt, những tưởng sức sống sẽ không còn quay về. Vậy mà, chỉ cần nắng ấm ùa đến, từ những cành cây ngỡ đã khô khốc kia, những chồi non xanh lại nhú ra. Và dăm ba bửa, đã thấy hoa xoan vươn mình bung nở trắng cả một trời thương nhớ. Hoa xoan màu trắng hoặc màu tím với những hàng xoan tỏa bóng mát trên những con đường dài, xoan cũng được trồng nhiều dọc các bến sông quê. Với chiều cao khá lý tưởng trong công việc làm hoa trang trí cây trưởng thành cao từ 7 đến 12 m. Hoa xoan có năm cánh, sắc tía nhạt hoặc tím hoa cà, mọc thành chùm. Hoa có hương thơm.

Trái xoan loại quả hạch, to cỡ hòn bi, vỏ có màu vàng nhạt khi chín, không rụng ngay mà giữ trên cành suốt mùa đông. Trái dần chuyển sang màu trắng.

Lá xoan dài tới 50 cm, mọc so le, cuống lá dài với 2 hoặc 3 nhánh lá phức mọc đối; các lá chét có màu lục sẫm ở mặt trên và xanh nhạt hơn ở mặt dưới. Mép lá có khía răng cưa.



Công dụng của hoa xoan trong đời sống sinh hoạt

Hoa xoan ngoài công dụng làm cây hoa trang trong các khu vườn và công viên thì hoa xoan cũng là loài hoa đẹp có công dụng giúp ích cho đời sống con người. Dân gian dùng lá xoan để dúm trái cây hoặc tắm cho trẻ em để chống rôm sảy ngứa ngáy, hài lá xoan về để giâm chuối sao cho nhanh chín cùng với hương trầm…gỗ xoan được đóng dùng những vật dụng trong gia đình vì có vị đắng độc nên chống được mối mọt. Còn có những công dụng khác như lá xoan được sử dụng như là một loại thuốc trừ sâu tự nhiên để bảo quản một số loại lương thực. Vì có độc tính, lá xoan, trái xoan đều không thể ăn được. Ngày xưa nhựa cây và tinh dầu cất từ lá và thân cây khi pha loãng được sử dụng để làm giãn tử cung.

Hoa xoan không hấp dẫn đối với các loài ong bướm. Hạt xoan tròn và cứng thường được dùng làm chuỗi tràng hạt và các sản phẩm tương tự khác trước khi kỹ nghệ plastic thịnh hành và thay thế vật liệu hạt xoan.



Hoa xoan trong thơ ca

Ai còn nhớ cánh hoa màu tím. Gom xếp thành chuỗi ngọc trâm cài
Thành chiếc vòng gắn kết đôi tay
Chơi diễn trò cô dâu chú rể?

(Minh Nghĩa)

Tôi thèm nhớ một màu hoa xoan tím
Rộ cả góc trời hăng hắc mùi hương
Con đường đất, trước nhà, người qua lại
Chưa đủ làm, vỡ nát cánh hoa xoan...

Chiều ngả xuống, muỗi vo về đầy ngõ
Tôi nô đùa, cùng lũ trẻ bên sông
Cánh hoa rơi, rụng trắng đầu tuổi nhỏ
Đem cả vào giấc mộng màu hồng.

Ai còn nhớ cánh hoa màu tím
Gom xếp thành chuỗi ngọc trâm cài
Thành chiếc vòng gắn kết đôi tay
Chơi diễn trò cô dâu chú rể?

Ai cùng em ngồi trước hiên ngạo nghễ
Đếm hoa kia như đếm vì sao
Màu tím xưa, nỗi nhớ cồn cào
Giờ người ở phương nào....còn nhớ?

Bây giờ xa quê, sống nơi đô thị vồn vã , cuộc sống nhiều lo toan bận rộn, chắc cũng chẳng có mấy ai nhớ về loài hoa này. Chỉ còn hoài niệm trong ký ức tuổi thơ buồn vui lẫn lộn, hình ảnh hoa xoan nỡ khi xuân về để lại nhiều cảm xúc trong lòng người.